Geleneksel çeşitlerimizi yaşatmak için gönüllülük ve paylaşıma dayanan, pratik, maliyeti düşük bir uğraştır.
Bir : Bulmak
Tohum Ambarı çalışmasının ilk adımı, bir bölgede ekilen geleneksel çeşitlerin (tüm üreme materyalinin—tohum, yumru, aşı kalemi..) tespit edilmesidir. Geleneksel çeşitler; köyleri, kasaba halk pazarları gezilerek ve çiftçilere, yerel yönetimlere ve ziraatçılara sorarak tespit edilebilir.
İki: Bilgi ve Tohumu Korumak
Yerli tohumlarımız, “geriye ne kaldıysa” ve “ekildikçe yaşar” bilinciyle, kendi bulunduğu yerde ve imkanlara göre ekilebilir. Meyve ağaçlarına yerinde bakılabilir, aşı yaparak çoğaltılabilir. Çeşitlerimize dair bilgilerin alınması, saklanması ve paylaşılması da gerekir. Uzman, amatör, profesyonel ve gönüllü, çiftçi ve tüketici olarak bu uğraşlarda hepimizin yapabileceğimiz şeyler var.
Üç: Paylaşmak
Her canlı türün soyu, uzun vadede sağlıklı kalabilmesi için dar akrabalık genetik havzası içinde kalmayıp, kendi cins fertleriyle doğal bir alış-veriş içinde bulunması, doğanın temel kurallarından biridir. Tüm bitki türleri de olduğu gibi tarımsal bitkilerimizin, hastalıklara ve değişen çevresel koşullara dirençli kalabilmesi için kendi türünden tohumlarla karışması gerekiyor. Bu karışımdan ortaya çıkan “popülasyon” içinden, güzel bireylerin seçilebilmesi (seleksiyon) imkanı doğar. Seleksiyon, tarımsal çeşitlerimizin ortaya çıktığı ve yaşam sürdürme için temel yoludur. Aynı zamanda değerli özellikleri için sevilen çeşitlerin tohumlarının sağlıklı biçimde el değişmesi, her çeşide dair güvenilir ve doğru bilgilere dayanıyor.
NE YAPACAK?
“Tohum Ambarı” bir ilkenin ifadesidir. Dolayısıyla imkanlara göre daha geniş veyahut daha kısıtlı olarak ele alınması mümkün. Korunan her tohum, her çeşit, canlı bir nimettir. Onları konu-komşularımıza, sonraki nesillere canlı aktarmamızın tatmini yaşayalım..
Tohum paylaşıldıkça çoğalıyor. Aynı zamanda tohumlarımız için bakıcı ve kullanıcı “ailelerin” yeniden oluşmasında paylaşımın yeri önemli.
Tohum ve diğer üreme materyali, bölgenin geleneksel tohum kullanıcılarıyla iletişim sürdürerek elde edilebilir.
Bitki türüne göre birkaç senelik saklama şartları kolayca sağlanabilir.
Yok olmaya yüz tutmuş yörelerin geleneksel tarım teknikleri ve kültürün tanıtılması, yeni kuşaklara taşınması lazım.
Bilgi toplanması ve paylaşımın kolaylaştırılması için hazırlanan logo, broşür, pratik rehber ve çeşit kaydı formu, çoğaltılıp yararlanılabilir.
NEDEN TOHUM AMBARLARI?
Günümüzde, köylerimizin nüfus yapısı kökünden değişince, gençleri göç ederek yaşlanan nüfus, tarımsal faaliyetlerinden her geçen gün uzaklaşıyor.
Geri kalan nüfusun büyük bir kısmı, kendi ihtiyaçları için yaptıkları üretim için bile, miras kalan tohumlar yerine, hazır fideyi tercih ediyorlar. Bu fidelerin bir çoğu, tohumları hibrit olup tekrar ekilemiyor. Ülkemizde satılan sebze fidelerinin büyük bir kısmı, yabancı menşeli tohumlardan üretiliyor.
Dünya ülkeleri modern tarım sistemlerine geçince, yoğun kimyasal girdiler, makineleşme, depolama, nakliyat ve standardizasyona uygun, laboratuar şartlarında üretilen çeşitlere yöneldi. Bu şartlara uymayan geleneksel tarım çeşitleri bir bir tarlalardan, bahçelerden yok olmaya başladı. Böylelikle biyoçeşitlilikte ve gıda güvenliğinde kırılganlıklar ve tehlikelerin barındığı anlaşıldı.
Dünya biyoçeşitlilik kayıplarının önlenmesini hedefleyen “Bioçeşitlilik Sözleşmesi” ve “Gıda ve Tarım İçin Bitki Genetik Kaynakları Uluslararası Antlaşması”nın, son on beş senede ortaya çıkması, durumun ciddiyetini gösteriyor. Türkiye her iki anlaşmayı imzalamıştır ve uygulanmasında geniş bir sahiplenme bekleniyor.
İster yerel beslenme ve ekonomiler için olsun, ister yarının bitki ıslahı çalışmaları için olsun, tarımsal biyoçeşitliliğin korunması birincil önemdedir. Uluslararası antlaşmalar bu çabaya katılımcı desteğin önemini vurguluyor.
TOHUM AMBARLARININ (TAM) PRENSİPLERİ
1. Geleneksel tohumlar hiç kimsenin şahsi malı değildir; bize atalarımızdan kalan emanettir; ortak insanlığın ve doğanın mirasıdır; buna göre davranılmalıdır.
2. Her tohum değerlidir; annemin tohumu daha değerlidir; anneannemin tohumu en değerlidir.
3. TAM, geleneksel tohumları doğal yollardan üreterek, depolayıp saklayarak, paylaşarak devamlılığını sağlar.
4. Bu toprakların derinliğinden gelen, tohumlar ve doğa ile yakın birliktelik içinde oluşan, geleneksel tarım kültürü ve bilgileri, tohumlar kadar önemlidir. TAM, tohumla birlikte bu bilgilerin de alınmasını, paylaşılmasını ve yaşatılmasını sağlar.
5. TAM’da üretilen tohumların, maddi menfaat beklemeden isteyenlere dağıtılması esastır. Ancak bu tohumları alan kişilerin de, elde edecekleri tohumlardan bir kısmını TAM’a göndermeleri beklenir.
6. Tohumların kayıt altında tutulmaları gerekir. En azından her bir tohumun:
- Cinsi,
- Türü,
- Kaynağı,
- Üretim yeri, (ilçe ismi yeterlidir)
- Üretim yılı,
- Ambar no,
gibi bilgilerin yazılı olarak tutulması gerekir. Ürün ve yetiştiricilikle ilgili bilgiler elden geldiğince ayrıntılı olarak tutulmalıdır.
7. TAM, tohumların paylaşım araçlarının ve yollarının çeşitlendirilmesi için gayret gösterir. Örneğin:
a. Yerel yönetimlerle beraber,
b. Yerel sivil toplum kuruluşlarıyla beraber,
c. Web site, blog, iletişim grupları aracılığıyla,
d. Eş-dost, meslek çevreleri, ilgi grupları aracılığıyla,
e. Yerel medyanın dikkatini çekerek,
f. Festival, panel, toplantı, kahve toplantıları, pazarlarda etkinlikler, piknikler, çaylar, vs. yol ve yöntemlerle tohumların paylaşımını destekler.
8. Tohumların yöreye has olması sebebiyle başka bölgelerde yetişmeyeceğini düşünmez. Tohumların farklı iklim bölgelerindeki davranışlarını izlemenin faydalı olduğuna inanır. Belki de daha farklı özellikte bir ürün elde edilecektir.
9. Aynı zamanda birçok yörenin sevdiği, özel olarak bu veya şu bölgeye ait olduğu algılanan ve sevilen çeşitlerin yetiştiriciliğinde, o çeşidin saflığını koruyan ekim mesafeleri, tohum saklamasında alınacak gerekli tedbirlerle o çeşidin olduğu gibi bozulmadan devamının sağlanmasını hedefler.
10. Geleneksel tohumların yerinde üretim durumu, dikkatle, mümkün olduğu oranla takip edilmelidir. TAM, geleneksel tohumların ekim alanlarını tespit edip izleyerek, onların devamlılığının sağlanmasında katkıda bulunur. Şayet geleneksel tohumların ekilmesinde bir aksama hissedilir ya da çiftçi ekmeden vazgeçerse , o çeşidin yok olma tehlikesini sezip, geleneksel tohumun devam ettirilme görevini üstlenir.
11. TAM, kendi aralarında ihtisaslarına göre gruplara ayrılabilir. Buğdaygiller, baklagiller, yazlık sebzeler, kışlık sebzeler, yumrulu bitkiler, soğanlı bitkiler, aşı çelik ve tohumla ile çoğaltılan meyveler, asmalar v.b. gibi. Bu tip ihtisaslaşmaya, TAM kurulup işlemeye başladıktan sonra, ambar sahibi kişilerin isteğine göre karar verilebilir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder